سیگمۆند فرۆید کێ بوو؟

سیگمۆند فرۆید کێ بوو؟

سیگمۆند فرۆید (١٨٥٦–١٩٣٩) یەکێکە لە گەورەترین بیرمەندانی مێژووی زانستی دەروونناسی و یەکەم کەسە کە دەروونناسی وەک زانستێکی سەربەخۆ دامەزراند. ئەو لە شاری فرایبێرگی مۆراڤیا ( پرییبۆری چێک) لە دایکبوو، کە ئەوکات بەشێک بوو لە ئیمپراتۆریەتی نەمسا–مەجارستان. فرۆید پزیشکێکی دەمار بوو، بەڵام بە دروستکردنی تیۆری سایکۆئەنەلایز (دەروونشیکاری)  بە باوکی دەروونناسی ناسراوە . تیۆرەکانی سەبارەت بە نائاگایی، سێکسوالیەت، خەون و پەیوەندییەکانی منداڵی تا ئەمڕۆش کاریگەرییان لەسەر زانست، ئەدەب، هونەر و فەلسەفە هەیە. ئەم بابەتە بە شێوەیەکی گشتگیر ژیان، بیرۆکەکان، ڕەخنەکان و کاریگەرییەکانی فرۆید دەخاتەڕوو، بە ئامانجی ئەوەی خوێنەر تێبگات چۆن یەک پزیشک بوو بە سمبولی گەڕان بەدوای نهێنییەکانی مێشکی مرۆڤدا.

ژیانی سەرەتایی و خوێندن فرۆید

 لە ٦ی ئایاری ١٨٥٦ لە دایکبوو، لە بنەماڵەیەکی جوو کە لە ڕووی ئابوورییەوە مامناوەند بوون. باوکی، یاکۆب فرۆید، بازرگانێکی شەکەت بوو و دایکی، ئامالیا، ژنێکی چالاک و زیرەک بوو کە کاریگەرییەکی زۆری لەسەر زیگموند هەبوو. فرۆید وەک منداڵێکی بەهرەمەند سەیرکرا؛ لە تەمەنی نۆ ساڵیدا دەستی بە خوێندنی لاتینی و یۆنانی کرد و لە ١٧ ساڵیدا چووە زانکۆی ڤیەننا بۆ خوێندنی پزیشکی. لە ساڵی ١٨٨١ دکتۆرای پزیشکی وەرگرت و لە نەخۆشخانەی گشتی ڤیەننا وەک پزیشکی دەمار کارەکانی دەستپێکرد.لە ساڵی ١٨٨٥ بۆ ماوەی چەند مانگێک چووە پاریس بۆ خوێندن لەگەڵ ژان مارتن شارکۆ، پزیشکێکی فەرەنسی کە بە هیستری و هیپنۆتیزمەوە سەرقاڵ بوو. شارکۆ نیشانی دا کە نەخۆشییە دەروونییەکان دەتوانن لە ڕێگەی هیپنۆتیزمەوە چارەسەر بکرێن، کە ئەمە بووە هاندەرێک بۆ فرۆید بۆ گەڕان بەدوای ڕێگەیەکی نوێدا بۆ تێگەیشتن لە مێشک. دوای گەڕانەوەی بۆ ڤیەننا، لەگەڵ یۆزێف برۆیەر هاوکاری کرد و بە شێوازی “قسەکاتارسیس” (قسەکردن بۆ دەربرینی هەستە سەرکوتکراوەکان) دەستیان بە چارەسەرکردنی نەخۆشانی هیستری کرد. ئەمە بووە بناغەی سایکۆئەنەلایز. لە ساڵی ١٨٨٦ فرۆید هاوسەرگیری لەگەڵ مارتا بێرنایس کرد و شەش منداڵیان بوو، لەوانە ئاننا فرۆید کە خۆی بوو بە دەروونشیکارێکی بەناوبانگ.

دروستبوونی دەروونشیکاری

فرۆید لە ساڵی ١٨٩٥ لەگەڵ برۆیەر کتێبی “لێکۆڵینەوە لەسەر هیستری”ی بڵاوکردەوە، کە یەکەم بەڵگەی فەرمی سایکۆئەنەلایز بوو. بەڵام لە ساڵی ١٩٠٠ کتێبی “لێکدانەوەی خەونەکان”ی بڵاوکردەوە، ئەمە دەرەنجامی نزیکەی دە ساڵ ڕامان لە خودی خەونەکان و خودی خۆی و ئەنجامدانی خود شیکاری سیگمۆند فرۆید بوو. ئەو دەیویست بە لێکدانەوەی خەونەکان ئاسۆیەکی تر بە ڕووی کۆی مرۆڤایەتیدا بکاتەوە و هەتە ئەمڕۆکە بە یکێک لە گرنگترین کتێبەکانی سیگمۆند فرۆید دادەنرێت. فرۆید پێیوابوو خەون “ڕێگەی شاهانە بۆ نائاگایی”یە و نیشانەکانی خەون دەتوانرێت شیبکرێنەوە بۆ دۆزینەوەی ئارەزووە سەرکوتکراوەکان. فرۆید بە ئارامی بەردەوام بوو لە کارەکانی و هیچ گوێی بەوە نەدا و سست نەبوویەوە لە کارەکەی کاتێک دە ساڵی خایاند هەتا شەش سەد دانە لە کتێبەکەی بە ناوی لێکدانەی خەونەکان فرۆشران و پاش ئەوە لە 1904 کتێبی سایکۆپاتۆلۆژی ژیانی ڕۆژانەی نووسی و ئەمەش یکێک لە کاریگەرترین بەرهەمەکانی ئەژمار دەکرێت.

کەسایەتی لە دیدی سیگمۆند فرۆید

لە دیدی فرۆید کەسایەتی مرۆڤ وەک دامەزراوەیەک وەهایە و ئەم دامەزراوەیە لە سێ سیستەمی سەرەکی پێکدێت :  ئید، ئیگۆ و سوپەر ئیگۆ. کاتێک ئەم سیستەمانە بە شێوەیەکی هارمۆنی و هاوسەنگ مامەڵە لەگەڵ یەکتریدا بکەن ئەم دامەزراوەیە لە ئاسانترین ئاستی خۆیدا دەتوانێت خۆی بنوێنێت و بە پێچەوانەوە توشی نەگۆنجان و گرفت دەبێتەوە. ئەمە بەدەر لەوەی کاتێک ئەم سیستەمانە ناتوانن پێداویستییە بنەماییەکان و خواستەکانی کەسەکە بەدی بهێنن و کەسەکە ڕوبەڕوی نەگونجان و ناڕەزامەندی لەگەڵ خۆی خۆی و جیهان دەبێتەوە ئاستی کارایی بۆ نزمترین ئاست دادەبەزێت.(سیدۆ مۆرگان)

فرۆید لە بارەی گەشەی مرۆڤ

فرۆید باوەڕی وابوو تاک بە زەنجیرەیەک لە قۆناغی گەشەی داینامیک بە درێژایی ژیانیدا تێدەپەڕێت. هەر یەکەیان چۆنایەتییەکی کرداری جیاوازیان لێوە دەردەکەوێت. لەم میانەدا گرنگییەکی لە ڕادەبەدەر بە قۆناغە سەرەتاییەکانی سەردەمی منداڵی دەدات. ئەو خودی سێکسواڵێتی بەلاوە گرنگ بوو، بۆ ئەم مەبەستە هەرچەندە پێی وابوو ئەوە لە بنەمایەکی سایکۆفیزیۆلۆژییەوەیە، مرۆڤ خاوەنی جۆرێک لە حەزی سێکسییە.

کاریگەرییە کۆمەڵایەتی و سیاسییەکان

فرۆید جوو بوو و لە کۆمەڵگەیەکی پڕ لە دژایەتی جووەکاندا ژیا. لە ساڵی ١٩٣٣ کاتێک نازییەکان کتێبەکانیان سووتاند، فرۆید وتی: “ئەمە پێشکەوتنە، لە سەدەکانی ناوەڕاستدا خەڵکەکەیان دەسووتاند.” لە ساڵی ١٩٣٨ دوای پەیوەندیکردنی نەمسا بە ئەڵمانیا، فرۆید ناچار بوو بەرەو لەندەن هەڵبێت. چوار خوشکەکەی لە کەمپەکانی نازییەکان کوژران. لە لەندەن تا کۆتایی ژیانی لەسەر چارەسەری نەخۆشەکان و نووسین بەردەوام بوو. لە ٢٣ی ئەیلوولی ١٩٣٩ بە هۆی شێرپەنجەی گەروو کۆچی دوایی کرد، دوای ئەوەی داوای لە پزیشکەکەی کرد یارمەتی ئیوتانازی بدات.

ڕەخنەکان و کێشەکان تیۆرییەکانی فرۆید

 ڕەخنەگرانی فێمێنیست پێیانوابوو تیۆری سێکسوالیەتی فرۆید پیاوسالارانەیە و کچەکان وەک “کوڕی کەمئەندام” سەیر دەکات. زانایانی بایۆلۆجی وەک کارل پۆپەر وتیان تیۆرییەکانی فرۆید “زانستی نین” چونکە ناتوانرێت بە تاقیکردنەوە بسەلمێنرێن یان ڕەتبکرێنەوە. هەروەها، زۆربەی نەخۆشەکانی فرۆید لە بنەماڵەی دەوڵەمەندا بوون، کە ئەمە بووە هۆی ئەوەی تیۆرییەکانی گشتی نەبن.لەگەڵ ئەوەشدا، زۆرێک لە تیۆرییەکانی فرۆید لەلایەن قوتابییەکانیەوە وەک کارل یوونگ، ئەلفرێد ئادلەر و ئێریک ئێریکسۆنەوە پەرەیان پێدرا یان ڕەتکرانەوە. یوونگ تیۆری “نائاگایی کۆمەڵایەتی”ی دروستکرد، ئادلەر گرنگی بە “کۆمپلێکسی نزمی” دا.

کۆتایی

سیگمۆند فرۆید لە پزیشکێکی دەمارییەوە بوو بە شۆڕشگێڕێکی زانستی دەروونناسی. تیۆرییەکانی، لەگەڵ هەموو ڕەخنەکانیدا، مێشکی مرۆڤیان کردە بابەتێکی زانستی و گەڕان بەدوای نائاگاییدا. ئەو نیشانی دا کە مرۆڤ زۆرجار لەلایەن هێزە نادیارەکانەوە کۆنتڕۆڵ دەکرێت، کە ئەمە بووە هاندەر بۆ گەشەی زانستەکانی وەک دەروونناسی کلینیکی، سایکۆلۆجی پەرەسەندن و نیورۆساینس. فرۆید وەک کەسێک دەمێنێتەوە کە جیهانی گۆڕی بە وتنی: “ئارەزووەکانمان ئەوەن کە ئێمەین.”