خۆکوشتن
خۆکوشتن یەکێکە لەو بابەتانەی کە گفتوگۆکردن لەبارەیەوە دژوار و گرنگە. کاتێک کەسێک بڕیار دەدات کە کۆتایی بە ژیانی بهێنێت، نیشان دەدات کە تووشی کێشەیەکی زۆر قووڵ بووە، کێشەیەک کە پێویستی بە تێگەیشتن و یارمەتی هەیە. لەم وتارەدا بە شێوازێکی سادە و ڕوون لەبارەی خۆکوشتن باس دەکەین، هۆکارەکان، کاریگەرییەکانی، و چۆن دەتوانین یارمەتی بدەین و ڕێگری بکەین بۆ کەمکردنەوەی ئەم دیاردەیە.
خۆکوشتن چییە؟
خۆکوشتن ئەو کردارەیە کە کەسێک بە ئەنقەست ژیانی خۆی کۆتایی پێدەهێنێت و بە مەبەست دەبێتە هۆی مەرگی خۆی. زۆربەی جار، ئەم کردارە لە ئەنجامی ئازارێکی دەروونی یان کێشەیەکی قووڵی دەرونی لە دوای هیوابڕان سەرچاوە دەگرێت. کەسێک کە بیر لە خۆکوشتن دەکاتەوە، زۆرجار هەست بە نائۆمیدی و بێهیوایی یان تەنهایی دەکات. ئەوان پێیان وایە کە هیچ رێگەیەکی تر بۆ چارەسەرکردنی ئازارەکانیان نییە.
هەوڵ بۆ خۆکوشتن لە خانمەکاندا زیاترە بەڵام بەئەنجام گەیاندن لە پیاواندا زیاترە، چوونکە پیاوان ڕێگاگەلێک هەڵدەبژێرێت کە ئەگەری گەرانەوەیان کەمتر بێت.
هۆکارەکانی خۆکوشتن
هۆکاری سەرەکی خۆکوشتن ئەوەیە کە مرۆڤ دەبینێت کۆمەڵگە دژی بیر و باوەڕیە، دژی داب و نەریتە کە واتە هۆکارەکانی خۆکوشتن جۆراوجۆرن، و هەر کەسێک دەکرێت هۆکارێکی جیاوازی هەبێت. ئەوی کە کەسێک بڕیار دەدت کۆتایی بە ژیانی بهێنێت، زەعیفی لە کەسایەتی خۆیە، ئەم لاوازییە ئێستا دروست نەبووە لە بدایەتەوە دروست بووە. لێرەدا بە کورتی باس لە هەندێک لە هۆکارە سەرەکییەکانی خۆکۆشتن دەکەین:
- هۆکاری دەروونی:
زۆربەی ئەو کەسانە کە بیر لە خۆکوشتن دەکەنەوە، تووشی نەخۆشییەکی دەروونی وەک خەمۆکی، دڵەڕاوکێ، یان کێشەی دەرونی تر بوون. ئەم نەخۆشییانە دەتوانن وایان لێبکەن کە هەست بە بێهیوایی و نائۆمیدی بکەن. گرفتی دەروونی وایان لێدەکات هەست بە تاوان بکەن و توشی خەمۆکی دەبن و خۆکوشتن بە تەنیا ڕێگە دەزانن.
- فشاری و ئسترێسی ژیان:
کێشەی نەبوونی دارایی، کۆتایی هاتنی پەیوەندییەکی سۆزداری، یان کێشەی خێزانی دەتوانن فشاری زۆر دروست بکەن. کاتێک کەسێک ناتوانێت ئەم فشارانە کۆنتڕۆڵ بکات،و بەرگەی ئەو ئسترێس و فشارە ناگرێت، لەوانەیە بیر لە خۆکوشتن بکاتەوە.
- هۆکاری کۆمەڵایەتی:
نەمانی پەیوەندی کۆمەڵایەتی و خێزانی هۆکارێکە بۆ ئەوەی مرۆڤ هەست بە نامۆبوون بکات و دوورەپەرێز بێت، کەسەکە بۆ ئەوەی لەم بارودۆخە ڕزگار بێت پلان بۆ خۆکوشتنی دادەنێت
- تەنهایی و جیاوازی:
هەندێک کەس هەست بە جیاوازی لە کۆمەڵگە دەکەن، یان پێیان وایە کە کەسێک نییە گوێیان لێبگرێت. ئەم هەستە دەتوانێت وایان لێبکات کە بیر لەوە بکەنەوە کە کۆتایی بە ژیانیان بهێنن.
- هۆکاری ئابووری:
هەژاری و برسییەتی یکێکە لە هۆکارەکانی خۆکوشتن
- نەخۆشییە درێژخایەنەکان:
توشبوون بە نەخۆشییەکی درێژخایەن و بێچارەسەر لەوانەیە وا لە مرۆڤ بکات کۆتایی بە ژیانی خۆی بهێنێت.
- کاربەدەستەکان:
بەکارهێنانی ماددە کحولییەکان یان ماددەی هۆشبەر دەتوانێت کاریگەری نەرێنی لەسەر دەروونی کەسەکان هەبێت و هانیان بدات کە بیر لە خۆکوشتن بکەنەوە.
تاقیکردنەوەی پێشوو:
کەسانێک کە پێشتر هەوڵی خۆکوشتنیان داوە، مەترسییەکی زیاتریان هەیە کە جارێکی تر هەوڵ بدەنەوە و دووپاتی بکەنەوە.
نیشانەکانی خۆکوشتن:
یەکێک لە گرنگترین شتەکان ئەوەیە کە بتوانین نیشانەکانی و ئاماژەکانی کەسێک کە بیر لە خۆکوشتن دەکاتەوە، بناسین. هەندێک لە نیشانەکان بریتین لە:
- قسەکردن لەبارەی خۆکوشتن. ئەو کەسانەی کە دڵەڕاوکێیان هەیە، مرۆڤ کاتێک ڕووبەڕووی هەڕەشە و مەترسی دەبێتەوە توشی دڵەڕاوکێ دەبێتەوە. و باس لە خۆکوشتن و پلانەکانی بۆ کۆتایی هێنان بە ژیانی دەکات.
- گۆڕانکاری لە رەفتار: کەسەکە دەکرێت خۆی لە کەسانی دیکە بدزێتەوە، کەمتر بخوات، یان زیاتر بخەوێت.
- واز هێنان لە چالاکییەکان: ئەو کەسانەی کە پێشتر سەرقاڵی چالاکییەکی دیاریکراو بوون، دەکرێت واز لەو چالاکییانە بێنن.
- هەڵبژاردنی گوشەگیری کۆمەڵایەتی: کەسەکە خۆی دوورەپەرێز دەگرێت لە هاوڕێکانی و کەسانی دەورووبەری.
- ئامادەکاری بۆ کۆتایی: هەندێک کەس دەست دەکەن بە وەسیەتکردن یان دابەشکردنی سامانیان، وەک ئەوەی کە خۆیان ئامادەدەکەن بۆ کۆتاییهێنان بە ژیانیان.
کاریگەرییەکانی خۆکوشتن
خۆکوشتن نە تەنیآ لەسەر کەسەکە، بەڵکو کاریگەری قووڵی لەسەر خێزان، هاوڕێیان، و کۆمەڵگە هەیە. کاتێک کەسێک خۆی دەکوژێت، ئەوە دەبێتە هۆی ئازارێکی زۆر بۆ کەسانی نزیکی. ئەوان دەکرێت هەست بە تاوانباری، خەم، یان پەشیمانی بکەن کە نەیانتوانیوە یارمەتی بدەن. لە کۆمەڵگەدا، خۆکوشتن دەتوانێت وەک دیاردەیەکی کۆمەڵایەتی سەرنج ڕاکێشبێت و کێشەیەکی گشتی تەندروستی دروست بکات.
چۆن پێشگیری بکەین لە خۆکوشتن؟
خۆکوشتن دیاردەیەکە کە دەتوانرێت پێشگیری لێبکرێت، بەڵام پێویستی بە هەوڵی هاوبەش هەیە. دەتوانین یارمەتی بدەین لە ڕێگەی:
- گوێگرتن: ئەگەر کەسێک نیشانەکانی خۆکوشتنی هەبوو، گرنگە کە گوێی لێبگرین. دەتوانین هەستەکانیان قبووڵ بکەین و گرنگییان پێبدەین.
- گفتوگۆکردن: قسەکردن لەبارەی خۆکوشتنەوە ترسناکە، بەڵام ئەمە دەتوانێت یارمەتی بدات.قسەکردن لەسەر ئەم بابەتە یان خۆخاڵیکردن واتە دانانی ئەو قورسی و دژایەتییە. دەتوانین بە کەسەکە بڵێین کە ئەگەر کێشەی هەیە، دەتوانن لەگەڵمان قسە بکەن.کەسێک کە بیرکردنەوەی خۆکوشتنی هەیە کاتێک کە لەو بارەیەوە لەگەڵیدا قسە دەکەی قورساییەکی سەرشانی دادەنیت.
- یارمەتی پیشەیی: هانی کەسەکە بدەین کە سەردانی پزیشکی دەروونی یان راوێژکارێک بکات. پزیشکەکان و شارەزایان دەتوانن چارەسەری گونجاو پێشکەش بکەن.
- پشتیوانی کۆمەڵایەتی: دروستکردنی پەیوەندییەکی بەهێز لەگەڵ خێزان و هاوڕێیان دەتوانێت هەست بە تەنهایی کەم بکاتەوە. گرنگە کە کەسەکان هەست بکەن کە کەسانێکیان هەیە کە پشتگیرییان دەکەن.
- هۆشیاری کۆمەڵایەتی: کۆمەڵگە دەبێت زیاتر هۆشیار بکرێت سەبارەت بە کێشەکانی دەروونی و خۆکوشتن. ئەمە دەتوانێت یارمەتی کەمکردنەوەی ئەو فشارە کۆمەڵایەتییە بدات کە کەسەکان تووشی دەبن.
- رێگاکانی پێشگیریپێشگیری لە خۆکوشتن پێویستی بە هەوڵی هاوبەش لە کۆمەڵگە، حکومەت، و کەسانی تاک هەیە. هەندێک رێگا بۆ پێشگیری لە خۆکوشتن بریتین لە:
- پەرەپێدانی خزمەتگوزارییە تەندروستییەکان: دابینکردنی چارەسەری دەروونی بە نرخێکی کەم یان بەخۆڕایی دەتوانێت یارمەتی کەسانی تووشبوو بدات.
- خوێندن و هۆشیاری: فێرکردنی خەڵک لەبارەی نیشانەکانی خەمۆکی و خۆکوشتن دەتوانێت یارمەتی زووتر ناسینەوەی کێشەکان بدات.
- کەمکردنەوەی دەستڕاگەیشتن بە ئامرازەکان: کەمکردنەوەی دەستڕاگەیشتن بە ئامرازەکانی خۆکوشتن، وەک چەک یان ماددەی ژەهراوی، دەتوانێت مەترسی کەم بکاتەوە.
کۆتایی
خۆکوشتن کێشەیەکی قورسە، بەڵام دەتوانین بە هەوڵی هاوبەش پێشگیری لێبکەین. هەموو کەسێک دەتوانێت یارمەتی کەسێک بدات ژاتێک دەگاتە قوناغی خۆکوشتن، تەنانەت لە هارێکی یان ئەندامێکی خێزانەکەی تەنیا دەتوانێت گفتوگۆیێکی لەگەڵدا بکا هەنگاوی دووهەم ئەوەیە پرسیاری لێبکات، گرنگە کە هەموو کەسێک رۆڵێکی بچووک بگێڕێت، جا ئەوە گوێگرتن بێت لە کەسێک کە ئازاری هەیە، یان هاندانی کەسەکان بۆ وەرگرتنی یارمەتی پیشەیی. هەر هەنگآوێکی بچووک دەتوانێت جیاوازییەکی گەورە دروست بکات. ئەگەر تۆ یان کەسێکی نزیکت هەست بە بێهیوایی دەکەیت، گرنگە کە بزانیت یارمەتی بەردەستە. قسەکردن لەگەڵ هاوڕێیەک، خێزان، یان شارەزایەکی دەروونی دەتوانێت رێگەیەک بۆ چارەسەرکردنی کێشەکەت بدۆزێتەوە.تۆ دەبێت هاوسەنگ بیت تا بتوانی یارمەتی جۆت بەی پارێزگاری لە سەلامەتی خۆت کە بۆ ئەوەی بتوانی هەنگاوەکانی دواتر بدۆزیتەوە.
