چۆن کێشەکانمان چارەسەر بکەین؟
کێشەکان بەشێکی سروشتی و جەوهەری ژیانی هەموو کەسێکن. هەموو مرۆڤێک لە ژیانیدا ڕووبەڕووی کێشەو ناڕاحەتی دەبێتەوە، چوونکە تەبێعەتی ژیان وایە، ژیان بە بێ کێشەو ناڕاحەتی نابێت. لە کێشەی سادەی ڕۆژانە وەکوو نەبوونی کاتی تەواو بۆبەڕێوبردنی کارەکان، تا کێشە گەورەکان وەکوو کێشەی دارایی، تەندروستی، یان پەیوەندییە کەسییەکان، هەموومان بە شێوازێک توشی کێشە دەبین.کاردانەوەمان بۆ چارەسەرکردنی کێشەکانمان چییە؟ یان کاتێک ڕووبەڕووی کێشە و ناڕاحەتی دەبینەوە چی بکەین؟ لە کاتی کێشەدا چۆن دەرفەتەکان بدۆزینەوە؟ شێوازی کاردەنەوەمان لەگەڵ کێشەکاندا جیاوازە، بۆ چارەسەرکردنی کێشەکان پێویستمان بە تێگەیشتن، پلاندانان، و هەوڵدانی بەردەوام هەیە
کێشە چییە؟
کێشە بارێکی نائاساییە کە بە سەر مرۆڤدا دێت و توشی بێتاقەتی و ناڕاحەتی دەکات، وای لێ ئەکات هەست دەکات بارێکی قورس بەسەر شانیەوەیە، هەموو جارێک ڕێگرێک لە بەردەمتا دروست دەکات کە ناێەڵێت کارەکانی ژیانت بە باشی بەڕێوە بچێت.
لەم بابەتەدا، بە زمانێکی سادە و ڕوون، چەندین ڕێگا و هەنگاوی پراکتیکی دەخەینە ڕوو کە یارمەتیدەرن بۆ باشتر ناسینی کێشەکان و بە شێوەیەکی کارا چارەسەریان بۆ بدۆزینەوە
چۆن کێشەکانمان چارەسەر بکەین؟ ١٣ ڕێکار بۆ چارەسەرکردنی کێشەکان
زۆرجار چارەسەرەکان کات و هەوڵی زۆریان دەوێت. خۆت هاندە و زوو واز مەهێنە و بەردەوام بە. چارەسەرکردنی کێشەکان پرۆسەیەکی بەردەوامە کە پێویستی بە ئارامگرتن، گەشبینی، و بەردەوامی هەیە. لەم بەشەدا، بەردەوام دەبین لەسەر ئەو هەنگاوانەی کە یارمەتیدەرن کێشەکان بە شێوەیەکی کارا چارەسەر بکەین، و هەروەها چەندین ستراتیجی و ئامرازی زیاتر دەخەینەڕوو بۆ ئەوەی بتوانیت بە سەرکەوتوویی کێشەکانت کۆنتڕۆڵ بکەیت.
١. ناسینی کێشەکە
یەکەم هەنگاو بۆ چارەسەرکردنی کێشەیەک، ناسینی کێشەکەیە. کاتێک کێشەمان بۆ دێتە پێشەوە، زۆرجار هەست بە ترس، دڵەڕاوکێ، یان سەرلێشێواوی دەکەین. بەڵام ئەگەر کێشەکە بە وردی نەناسین، ناتوانین بە شێوەیەکی کارا چارەسەری بکەین. بۆ ناسینی کێشەکە، ئەم پرسیارانە لە خۆت بکە
بە وردی کێشەکە وەسف بکە. بۆ نمونە، ئەگەر کێشەکەت داراییە، ئایا کەمبوونەوەی داهاتە یان زیادبوونی خەرجییەکانە؟ یان هەردووکیان؟
کێشەکە کەی و لە کوێ دەردەکەوێت؟ کێشەکان زۆرجار لە کات و شوێنی دیاریکراودا روودەدەن. ناسینی ئەم وردەکارییانە یارمەتیدەرە.
کێ لەم کێشەیەدا بەشدارە؟ ئایا کێشەکە تەنها پەیوەندی بە تۆوە هەیە، یان کەسانی تر لەخۆ دەگرێت؟
ئەنجامەکانی کێشەکە چییە؟ کێشەکە چ زەرەرێکت پێ دەگەیەنێت؟ ئایا کاریگەری لەسەر تەندروستی دەروونی، پەیوەندییەکان، یان ژیانی پیشەییت دادەنێت؟یان لەوانەیە لە ئاستی تاکە کەسیدا هیچ کێشەیەکی نییە و ژیانێکی زۆر باشی هەیە بەڵام لە کارەکاندا ڕووبەڕووی گرفت دەبێتەوە یان بە پێچەوانەیە کە واتە هەموو مرۆڤێک توشی کێشەو ناڕاحەتی دەبێتەوە.
بۆ نمونە، ئەگەر کێشەکەت کەمبوونی کات بێت، دەتوانیت بنوسیت: “من کاتم کەمە چونکە سەرقاڵم بە کارەکەمەوە ، لە ماڵەوەش کاتەکانم بە کارەکانی ماڵەوە و خێزانەکەم بەسەر دەبەم.” ئەم وەسفە سادەیە یارمەتی دەدات کێشەکە بە ڕوونی ببینیت و بزانیت لە کوێوە دەست پێ بکەیت.
٢. هۆکارەکانی کێشەکە بدۆزەرەوە
دوای ناسینی کێشەکە، گرنگە هۆکارەکانی کێشەکە بدۆزیتەوە. بەبێ زانینی هۆکار، کێشەکە دووبارە دەبێتەوە. بۆ دۆزینەوەی هۆکارەکان، دەتوانیت ئەم هەنگاوانە جێبەجێ بکەیت:
پرسیاری “بۆچی”لە خۆت بکە: بۆ نمونە، ئەگەر کێشەکەت کەمی کاتە، لە خۆت بپرسە: “بۆچی کاتم کەمە؟” وەڵامەکە دەتوانێت ئەوە بێت: “چونکە زۆر سەرقاڵم.” دووبارە بپرسە: “بۆچی زۆر سەرقاڵم؟” وەڵامەکە دەتوانێت ئەوە بێت: “چونکە ناتوانم کارەکانم بە باشی رێکبخەم.” بەم شێوازە هۆکارە بنەڕەتیی کەمبوونی کات دەدۆزیتەوە.
وردەکارییەکان لەبەرچاو بگرە: زۆرجار هۆکارەکان لە وردەکارییەکانەوە دەردەکەون. بۆ نمونە، ئەگەر کێشەیەکی داراییت هەیە، سەیری خەرجییەکانت بکە و ببینە کەی و لە کوێ زۆر پارە خەرج دەکەیت.
بەرهەم وەربگرە لەو کەسانە کە پەیوەندییان بە کێشەکەوە هەیە: ئەگەر کێشەکە کەسانی دیکە لەخۆ دەگرێت، قسەیان لەگەڵ بکە و بۆچونەکانیان وەربگرە. ئەمە یارمەتیدەرە کە هۆکارەکان بە تەواوی ببینیت.
بۆ نمونە، ئەگەر کێشەکەت نەبوونی پارەیە، دەتوانیت هۆکارەکان وەکوو زیادەڕەوی لە خەرجکردن، کەمی داهات، یان بوونی قەرز دیاری بکەیت. دۆزینەوەی هۆکارەکان یارمەتیدەدات چارەسەرەکانت زیاتر لەسەر بنەمایەکی دروستدا ببن
٣. هەستەکانت کۆنتڕۆڵ بکە
کاتێک کێشەیەکت بۆ دێتە پێشەوە، هەستەکان، وەکوو دڵەڕاوکێ، ترس، یان توڕەیی دەتوانن کۆنتڕۆڵمان بکەن. ئەم هەستانە زۆرجار رێگەمان لێ دەگرن کە بە ئارامی بیر بکەینەوە. بۆیە، پێش ئەوەی هەر هەنگاوێک بنێیت، هەوڵ بدە هەستەکانت کۆنتڕۆڵ بکەیت. کۆنتڕۆڵکردنی هەستەکان یارمەتیدەدات کە بە مێشکێکی کراوە و ئارام بەرەو چارەسەرکردنی کێشەکە بچیت. چەندین رێگا هەن بۆ کۆنتڕۆڵکردنی هەستەکانت:
هەناسەی قووڵ بکێشە: کاتێک هەست بە دڵەڕاوکێ دەکەیت، چەند خولەکێک هەناسەی قووڵ بکێشە. یارمەتیدەدات کە دڵت ئارام بکەیتەوە و سەرەنجت لە سەر کێشەکە دەگوازرێتەوە سەر هەستەکانت و ئارامت دەکاتەوە
دوور کەوتنەوە لە کێشەکە: ئەگەر کێشەکە زۆر گەورە دیارە، کەمێک دوور بکەرەوە و کاتێکی کەم بۆ خۆت تەرخان بکە. بۆ نمونە، پیاسەیەک بکە، کەمێک ئاو بخۆرەوە، یان بڕۆ بۆ شوێنێک کە هەستێکی ئارامبوونت پێدەبەخشێت
4. سوود لە کەسانی متمانەپێکراو وەربگرە
قسەکردن لەگەڵ هاوڕێیەک یان ڕاوێژکارێک دەتوانێت یارمەتیدەر بێت. ئەوان دەتوانن وەکوو گوێگرێکی باش کار بکەن یان تەنانەت رێگایەکی نوێت پیشان بدەن.
5. کێشەکە دابەش بکە
زۆرجار کێشەکان گەورە و ئاڵۆز دیار دەکەون چونکە پێکەوە گرێدراون. بۆ چارەسەرکردنی کێشەیەکی ئاڵۆز، هەوڵ بدە بە چەندین بەش دابەشی بکەیت. ئەمە یارمەتیدەدات ئاسانتر سەیری کێشەکە بکەیت. بۆ نمونە، ئەگەر کێشەکەت کەمبوونی پارەیە، دەتوانیت دابەشی بکەیت بە
داهات: چەندە پارە بەدەست دەهێنیت؟ ئایا دەتوانیت داهاتت زیاد بکەیت؟خەرجییەکان: چەندە خەرج دەکەیت؟ ئایا دەتوانیت خەرجکردن کەم بکەیتەوە ؟
قەرزەکان: ئایا قەرزت هەیە؟ چۆن دەتوانیت بە شێوەیەکی باشتر قەرزەکانت بەڕێوە ببەیت؟
کاتێک کێشەکە بە چەندین بەش دابەش دەکەیت، چارەسەر کردنی هەر بەشێک ئاسانتر دەبێت و هەست بە کۆنتڕۆڵکردنی زیاتر بە سەر کێشەکەدا دەکەیت
٦. چارەسەرەکان کۆبکەرەوە:
لەم هەنگاوەدا، گرنگە هەموو بژاردەکان لەبەرچاو بگریت، تەنانەت ئەگەر سەرەتا نامۆ یان سەیر دیار بن. بۆ کۆکردنەوەی چارەسەرەکان
هەموو بیرۆکەکان بنووسە: هەر بیرۆکەیەک کە دێتە مێشکتەوە بینووسە، بەبێ ئەوەی سەرەتا هەڵسەنگاندنی بکەیت. ئەمە یارمەتیدەرە کە بژاردەی زیاترت هەبێت
لە کەسانی دیکە کەڵک وەربگرە: قسەکردن لەگەڵ هاوڕێیان، خێزان، یان کەسانی شارەزا دەتوانێت بیرۆکەی نوێت بۆ بدۆزێتەوە.
لە ئەزموونەکانی پێشوو کەڵک وەربگرە: ئەگەر پێشتر کێشەیەکی هاوشێوەت چارەسەر کردووە، بیر خستنەوەی ئەو ئەزموونە دەتوانێت یارمەتیدەر بێت.
بۆ نمونە، ئەگەر کێشەکە کەمی کات بێت، چارەسەرەکان دەتوانن ئەمانە بن: کەمکردنەوەی کارەکانی سەرەکی، رێکخستنی کات بە پلانێکی رۆژانە، یان وەرگرتنی یارمەتی لە کەسانی دیکە.
٧. هەڵسەنگاندنی چارەسەرەکان
دوای کۆکردنەوەی چارەسەرەکان، پێویستە هەڵسەنگاندنیان بکەیت و باشترینیان هەڵبژێریت. بۆ هەڵسەنگاندن:سوود و زیانەکانی هەر چارەسەرێک بنووسە: بۆ نمونە، ئەگەر چارەسەرەکەت کەمکردنەوەی کارەکانە، سوودەکەی ئەوەیە کە کاتت زیاد دەکات، بەڵام زیانەکەی دەتوانێت کەمبوونەوەی داهات بێت.
ئەگەری جێبەجێکردنی چارەسەرەکان لەبەرچاو بگرە: ئایا ئەم چارەسەرە لە تواناتدا جێبەجێ دەبێت؟ پێویستی بە چەند سەرچاوە هەیە (کات، پارە، هەوڵی زۆر)؟
کاریگەریی درێژخایەنی چارەسەرەکان لە بەر چاو بگرە:
بۆ نمونە، ئەگەر کێشەکە کەمبوونی پارەیە، چارەسەرێک وەکوو کەمکردنەوەی خەرجییەکان دەتوانێت سوودی هەبێت، بەڵام زیادکردنی داهات دەتوانێت کاریگەریی درێژخایەنتری هەبێت.
٨. پلانێک دابنێ
دوای هەڵبژاردنی باشترین چارەسەر، پێویستە پلانێک دابنێیت بۆ جێبەجێکردنی. پلانەکەت دەبێت:
ورد و دیاریکراو بێت: بۆ نمونە، ئەگەر چارەسەرەکە رێکخستنی کاتە، بنووسە کە هەموو رۆژێک چەند کاتژمێر بۆ هەر کارێک تەرخان دەکەیت.
کاتی دیاریکراو دابنێ: بۆ نمونە، “لەم هەفتەیەدا ئیشەکانم ڕێکدەخەم”
هەنگاوەکانی جێبەجێکردن دیاری بکە: هەر هەنگاوێک کە پێویستە بیکەیت، بە وردی بینووسە.
بۆ نمونە، ئەگەر ئامانجەکەت کەمکردنەوەی خەرجییەکانە، پلانەکەت دەتوانێت ئەوە بێت کە: “لەم مانگەدا لە دەرەوە خواردن ناخۆم، و خەرجییە ناپێویستەکان کەم بکەمەوە.”
٩. چارەسەرەکە جێبەجێ بکە
دوای دانانی پلان، کاتی جێبەجێکردنە. لەم قۆناغەدا:
لە هەنگاوی بچووکەوە دەست پێ بکە: ئەگەر کێشەکە گەورەیە، هەوڵ بدە لە هەنگاوی بچووکەوە دەست پێ بکەیت. بۆ نمونە، ئەگەر ئامانجەکەت کەمکردنەوەی خەرجییەکانە، دەتوانیت لە کەمکردنەوەی خەرجییە سادەکانەوە دەست پێ بکەیت، وەکوو کەمتر لە دەرەوە خواردنەوە.
پێشکەوتنەکانت تۆمار بکە: تۆمارکردنی پێشکەوتنەکانت یارمەتیدەدات کە بزانیت تا چەندە سەرکەوتوویت. بۆ نمونە، ئەگەر کاتەکانت بەڕێوە دەبەیت، لیستی کارەکانت بنووسە و کاتەکانی تەواوکردنیان تۆمار بکە.
١٠. بەردەوام بە:
زۆرجار چارەسەرەکان کات و هەوڵی زۆریان دەوێت. خۆت هاندە و زوو واز مەهێنە.کاتێک دەست بە جێبەجێکردنی پلانێک دەکەیت بۆ چارەسەرکردنی کێشەیەک، لەوانەیە سەرەتا ئەنجامەکان زۆر خێرا نەبینیت. زۆرجار کێشەکان، بەتایبەت ئەوانەی ئاڵۆزن، کات و هەوڵی زۆری دەوێت. گرنگە کە خۆت هان بدەیت و بەردەوام بیت، کە وایە:
ئامانجە بچووکەکان دیاری بکە: ئەگەر کێشەکە گەورەیە، ئامانجە بچووکەکان دیاری بکە . بۆ نمونە، ئەگەر ئامانجەکەت کەمکردنەوەی خەرجییەکانە، دەستبکە بە کەمکردنەوەی خەرجییە سادەکان وەکوو کەمکردنەوە لە کڕینی ئەو شتانە کە پێویستت نییە.
پێشکەوتنەکانت سەرنج بدە: هەر پێشکەوتنێکی بچووک وەکوو سەرکەوتن هەژمار بکە. بۆ نمونە، ئەگەر توانیت یەک هەفتە کاتەکانت باشتر بەڕێوە ببەیت، ئەوە خۆی هەنگاوێکی گەورەیە.
ئامانجەکانت کەم کەرەوە: لە جیاتی ئەوەی چاوەڕوانی چارەسەری خێرا بکەیت، ئامانجەکانت بە شێوەیەک دیاری بکە کە بتوانیت بە ڕێوەیان ببەیت.
کاتێکی گونجاو تەرخان بکە: بزانە کە چارەسەرکردنی کێشەکان دەتوانێت مانگێک یان تەنانەت ساڵێک بخایەنێت. گرنگ ئەوەیە کە بەردەوام بیت.
١١. لە کێشەکان فێر ببە
هەر کێشەیەک کە چارەسەری دەکەیت، بەهێزتر و پتەوترت دەکات. وەکوو دەرفەتێک سەیری کێشەکان بکە، بۆ نمونە:
ئەزموونەکانت تۆمار بکە: کاتێک کێشەیەک چارەسەر دەکەیت، هەنگاوان و بەرهەمەکان بنووسە. ئەمە دەتوانێت لە داهاتوودا یارمەتیدەر بێت.
فێربوونەکانت بەکاربهێنە: ئەگەر پێشتر کێشەیەکی دارایی چارەسەر کردووە، ئەو ئەزموونە دەتوانێت یارمەتیدەر بێت کە لە داهاتوودا خەرجییەکانت باشتر بەڕێوە ببەیت.
بەرگەی شکست بگرە: شکست بەشێکە لە پرۆسەی فێربوون. کاتێک چارەسەرێک کار ناکات، وەکوو دەرفەتێک سەیری بکە بۆ تاقیکردنەوەی رێگایەکی نوێ.
١٢. بەرگەی کێشە نوێیەکان بگرە
کاتێک کێشەیەک چارەسەر دەکەیت، لەوانەیە کێشەیەکی نوێ سەرهەڵبدات. ئەمە ئاساییە و نابێت تۆ ناومید بکات. بۆ نمونە، ئەگەر کێشەی کەمی کاتت چارەسەر کردووە بە کەمکردنەوەی کارەکانت، لەوانەیە کێشەی کەمبوونەوەی داهات سەرهەڵبدات. بۆ بەرگەگرتنی کێشە نوێیەکان:
پێشبینی کێشەکان بکە: کاتێک پلانێک دادەڕێژیت، هەوڵ بدە پێشبینی کێشە نوێیەکان بکەیت و بۆیان ئامادە بیت.
رێگای چارەسەری جیاواز لەبەردەستدا بگرە: دەتوانیت چەندین چارەسەر لە بەردەستدا بکەیتەوە بۆ ئەوەی ئەگەر یەکێکیان کاری نەکرد، رێگایەکی تر تاقی بکەیتەوە.
بە ئارامی بەرەو پێشەوە بڕۆ: کاتێک کێشەیەکی نوێ سەرهەڵدەدات، هەناسەیەکی قووڵ بکێشە و هەمان هەنگاوەکانی سەرەتا جێبەجێ بکە: کێشەکە بناسە، هۆکارەکانی بدۆزەرەوە، و چارەسەرەکان کۆبکەرەوە.
١٣. کەڵک لە سەرچاوەکان وەربگرە
لە جیهانی ئەمڕۆدا، هەندێک سەرچاوە هەن کە دەتوانن یارمەتیدەر بن لە چارەسەرکردنی کێشەکاندا، بۆ نموونە:
کتێبەکان: ئەو کتێبەکانە کە لەبارەی گەشەکردنی کەسی، بەڕێوەبردنی کات، یان بەڕێوەبردنی دارایی دەتوانن بیرۆکەی نوێت پێ بدەن بخوێنەوە.
لە کۆتاییدا
چارەسەرکردنی کێشەکان پڕۆسەیەکی سروشتی و گرنگە کە دەتوانێت ژیانێکی باشترما پێ ببخشێت. هەندێک جار کێشاەکان پتەوەتر و بەهێزترمان دەکەن یان دەرفەتێکن بۆ گۆڕانکاریی لەوانەیە ناڕاحەتییەکان تاقیکردنەوەیەک بێت کە بە سەر مرۆڤەکاندا دێت. بە ناسینی کێشە، دۆزینەوەی هۆکارەکان، کۆکردنەوەی چارەسەرەکان، هەڵسەنگاندنی بژاردەکان، دانانی پلانێکی رێکخراو، و جێبەجێکردنی بە ئارامی، دەتوانیت کێشەکان بە سەرکەوتوویی چارەسەر بکەیت. گرنگە کە گەشبینی و ئارامیت بپارێزیت، لە هەڵەکانت فێرببیت، و کەڵک لە کەسانی شارەزا و سەرچاوەکان وەربگریت. کێشەکان دەرفەتێکن بۆ فێربوون، بەهێزبوون، و گەشەکردن. هەر هەنگاوێک کە دەنێیت، تۆ نزیکتر دەکاتەوە لە ژیانێکی پڕ لە ئارامی و سەرکەوتن. بەردەوام بە، هانی خۆت بدە، با هیچ کێشەیەک رێگەت لێ نەگرێت لە بەدیهێنانی ئامانجەکانت.
