ئایا هیچ کات هەبووە بیر لەوە بکەیتەوە خۆت بکوژیت؟

ئایا هیچ کات هەبووە بیر لەوە بکەیتەوە خۆت بکوژیت؟

ئەم پرسیارە، کە بە شێوەیەکی سادە و ڕاستەوخۆ دەردەکەوێت، لە ڕاستیدا یەکێکە لە قووڵترین و ئاڵۆزترین پرسیارەکانی بوونی مرۆڤایەتی.بیرکردنەوە لە خۆکوشتن، ڕووبەڕووبوونەوەیەکی قووڵە لەگەڵ تاریکترین کونجی دەروون.  ئەم پرسیارە تەنها پرسیارێک نییە سەبارەت بە کردارێکی جەستەیی؛ بەڵکو پرسیارێکە سەبارەت بە ئازار، بێئومێدی، تەنیایی، و مانای ژیان. کاتێک کەسێک دەگاتە ئەو ئاستەی کە بیر لە خۆکوشتن دەکاتەوە، ئەوە نیشانەیەکی گەورەیە کە دەروونی ئەو کەسە لە ژێر فشاری زۆردا یە، یان ئازارێکی قووڵ هەیە کە ناتوانێت بە شێوەیەکی ئاسایی بیانکاتە دەرەوە.لەم بابەتەدا، بە شێوەیەکی زانستی، دەروونی، کۆمەڵایەتی، و فەلسەفی باسی ئەم دیاردەیە دەکەین. هەوڵ دەدەین بگەڕێن بەدوای سەرچاوەکاندا، نیشانەکان بناسین، ڕێگاکانی چارەسەر پیشان بدەین، و چیرۆکی ڕاستەقینەی کەسانی بەرەنگاربوو بەم بیرکردنەوەیە باس بکەین. ئامانجمان ئەوە نییە کە حوکم بدەین، بەڵکو تێبگەین، یارمەتی بدەین، و ئومێد بدەین.ئەم بابەتە بە شێوەیەکی بەرپرسیارانە نووسراوە، بە بەکارهێنانی زانیارییە زانستییەکان لە بواری دەروونناسی، چارەسەری، و کۆمەڵناسی. هەرچەندە هیچ وشەیەک ناتوانێت ئازارێکی قووڵ چارەسەر بکات، بەڵام قسەکردن دەربارەی ئەم بابەتە دەتوانێت یەکەم هەنگاو بێت بەرەو چارەسەری.

سەرچاوەکانی بیرکردنەوە لە خۆکوشتن

بیرکردنەوە لە خۆکوشتن زۆرجار بەهۆی یەک هۆکارەوە دروست نابێت، بەڵکو کۆمەڵێک فاکتەری تێکەڵ لەگەڵ یەک دەبن و دەبنە هۆی ئەوەی کەسێک هەست بکات “هیچ ڕێگایەکی تر نەماوە”. لێرەدا چەند هۆکاری سەرەکی دەخەینە ڕوو

1. نەخۆشییە دەروونییەکان

• خەمۆکی گەورە (Major Depressive Disorder): لە نزیکەی ٦٠-٧٠٪ی حاڵەتەکانی خۆکوشتن، خەمۆکی یەکێکە لە هۆکارە سەرەکییەکان.
• نەخۆشی دووجەمسەری (Bipolar Disorder): لە قۆناغی خەمۆکیدا، مەترسی خۆکوشتن زۆر دەبێت.
• شيزۆفرينيا، نەخۆشی PTSD و نەخۆشییەکانی ماددەی هۆشبەر هەموو دەبنە هۆی زیادبوونی مەترسی خۆکوشتن.

٢. ئازاری جەستەیی یان نەخۆشییە درێژخایەنەکان

کەسانی تووشبوو بە شێرپەنجە، نەخۆشی دڵ، ئازاری درێژخایەن، یان نەخۆشییەکانی مێشک زۆرجار هەست بە بێئومێدی دەکەن و بیر لە خۆکوشتن دەکەنەوە

3. فاکتەرە کۆمەڵایەتییەکان

• تەنیایی: کەسانی بەتەمەن، کەسانێک کە ژیانی هاوبەشیان تێکچووە، یان کەسانی بێ خێزان مەترسییەکی زیاتریان هەیە.
• فشارە دارایییەکان: قەرز، بێکاری، هەژاری.
• توندوتیژی خێزانی: توندوتیژی جەستەیی، دەروونی، یان سێکسی.
• لەدەستدانی کەسێکی نزیک: مردنی هاوسەر، منداڵ، یان هاوڕێ.

٤. فاکتەرە کولتووری و فەلسەفییەکان

لە هەندێک کۆمەڵگەدا، خۆکوشتن وەک “شەرەف” یان “ڕزگاربوون” دەبینرێت (وەک لە ژاپۆنی کۆن). لە کۆمەڵگەی ئێمەشدا، شەرم و ترس لە قسەکردن دەبنە هۆی ئەوەی کەسەکان بە تەنیا بمێننەوە لەگەڵ ئازارەکەیان.

نیشانەکانی مەترسی خۆکوشتن

• زۆرجار خۆکوشتن بە یەکجاری نا؛ بەڵکو پڕۆسەیەکی درێژخایەنە. نیشانەکانی مەترسی بریتین لە:
• قسەکردن سەبارەت بە مردن، “خۆزگە نەبوومایە”، “هەموو شتێک بۆ من کۆتایی هاتووە”
• دابڕانی کۆمەڵایەتی،    دوورکەوتنەوە لە هاوڕێکان، خێزان، کار
• گۆڕینی خەو و خواردن  خەوتنی زۆر یان کەم، کەمخواردن یان زۆرخواردن
• بەجێهێشتنی شتە گرنگەکان،  نووسینی وەسیەت، بەخشینی شتە گرنگەکان
• هەست بە بێئومێدی یان بێبەهابوون،   “هیچ کەس پێویستی بە من نییە”
• کرداری مەترسیدار، بەکارهێنانی ماددەی هۆشبەر

ڕێگاکانی چارەسەر و یارمەتی

1. یارمەتی پیشەیی

• (CBT, DBT): یارمەتی دەدات کە بیری نەرێنی بگۆڕیت.
• دەرمان: وەک SSRI بۆ خەمۆکی.
• نەخۆشخانەی دەروونی: لە حاڵەتە سەختەکاندا.

٢. پشتگیری کۆمەڵایەتی

• خێزان و هاوڕێیان: گوێگرتن بەبێ حوکم.
• گرووپەکانی پشتگیری: وەک AA یان گرووپەکانی خەمۆکی.

٣. ڕێگاکانی خۆیارمەتی

• نووسین: نووسینی هەستەکانت.
• ورزش: ٣٠ خولەک لە ڕۆژێکدا.
• خەوتنی باش: ٧-٨ کاتژمێر.
• خواردنی تەندروست: کەمکردنەوەی ماددەی هۆشبەر.

٤. هێڵەکانی یارمەتی فریاکەوتن لە کوردستان :

• هێڵی فریاکەوتنی دەروونی: ١٢٢ (لە هەندێک ناوچە)
• دەرمانکارەکان لە شارە گەورەکان: هەولێر، سلێمانی
• ئەپڵیکەیشنەکان: وەک BetterHelp یان Talkspace (بە ئینگلیزی)

فەلسەفەی ژیان و ئومێد

 فەیلەسووفی فەرەنسی ئالبێر کامو دەڵێت: “یەک پرسیاری فەلسەفی جددی هەیە، ئەویش پرسیاری خۆکوشتنە”. بەڵام کامو پێیوابوو کە ژیان بەرگەی ئەوە دەگرێت کە بەرەنگاری ببیت، نەک خۆت لێ بکوژیت.ئومێد شتێک نییە کە “هەبێت” یان “نەبێت”؛ بەڵکو شتێکە کە دروست دەکرێت. هەرچەندە ئێستا تاریک بێت، هەمیشە ڕووناکییەک هەیە.

کۆتایی

بیرکردنەوە لە خۆکوشتن نیشانەیەکی ئازارە، نەک نیشانەی لاوازی. تۆ تەنها نیت. یارمەتی هەیە. ئومێد هەیە. زوو قسە بکە. یەک قسە، یەک پەیوەندی، یەک یارمەتی دەتوانێت ژیان ڕزگار بکات.

“ئەوەی کە ئێستا دەتەوێت کۆتایی پێبێت، دەتوانێت سەرەتای شتێکی نوێ بێت.”