نەخۆشی خەمۆکی دوای منداڵبوون

نەخۆشی خەمۆکی دوای منداڵبوون

خەمۆکی دوای منداڵبوون (Postpartum Depression) یەکێکە لەو نەخۆشییە دەروونییانەی کە زۆرجار دایکان دوای منداڵبوون تووشی دەبن. ئەم نەخۆشییە کە بە شێوەیەکی گشتی بەشێک لە ژنانی تازەمنداڵبوو تووشی دەکات، دەتوانێت کاریگەرییەکی زۆر قووڵ لەسەر ژیانی دایکەکە، منداڵەکە، و خێزانەکە دابنێت. ئەم نەخۆشییە زیاتر لە “دڵتەنگی دوای منداڵبوون” قووڵتر و درێژخایەنترە و  ئەگەر چارەسەر نەکرێت، لەوانەیە مانگێک یان تەنانەت ساڵێکیش بخایەنێت. لەم وتارەدا، باس لە هۆکارەکان، نیشانەکان، کاریگەرییەکان، و چارەسەرەکانی خەمۆکی دوای منداڵبوون دەکەین، هەروەها گرنگی هۆشیاری کۆمەڵایەتی لەم بارەیەوە دەخەینەڕوو.

نەخۆشی خەمۆکی دوای منداڵبوون چییە؟

توێژینەوەکان ئاماژە بەوە دەکەن لە ساڵی 2030 خەمۆکی دەبێتە بەربڵاوترین نەخۆشی لە ئاستی تەواوی جیهان. خەمۆکی دوای منداڵبوون نەخۆشییەکی دەروونییە کە لە ماوەی چەند هەفتە یان مانگەکانی سەرەتا دوای منداڵبوون سەرهەڵدەدات. ئەم نەخۆشییە بە گشتی لە چەند مانگە سەرەتادا دوای لە دایکبوونی منداڵ پەیدا دەبێت، ئەگەر چارەسەر نەکرێت تا ماوەی ساڵێک دەخایەنێت. ئەم نەخۆشییە لە نێوان ١٠-١٥٪ی ژنانی تازەمنداڵبوودا دیارە، بەڵام لە هەندێک کەلتووردا ئەم ژمارەیە دەکرێت زیاتر بێت بەهۆی کەمبوونی هۆشیاری و پشتگیری کۆمەڵایەتی. ئەم نەخۆشییە جیاوازە لە “دڵتەنگی دوای منداڵبوون” کە نیشانەکانی کەمتر قووڵن و بە شێوەیەکی گشتی دوای چەند هەفتەیەک لە کەوتنەخوارەوەی هۆرمۆنەکان دوای منداڵبوون وون دەبن.خەمۆکی دوای منداڵبوون دەکرێت کاریگەری لەسەر توانای دایکەکە بکات بۆ چاودێری منداڵەکەی و خۆی، هەروەها دەکرێت کاریگەری لەسەر پەیوەندییەکانی لەگەڵ هاوسەرەکەی، خێزانەکەی، و کۆمەڵگاکەی هەبێت. لە هەندێک حاڵەتی زۆر سەختدا، ئەم نەخۆشییە دەکرێت ببێتە هۆی هەڕەشە لەسەر ژیانی دایکەکە یان منداڵەکە.

هۆکارەکانی خەمۆکی دوای منداڵبوون

هۆکارەکانی خەمۆکی دوای منداڵبوون جۆراوجۆرن و دەکرێت بە سێ بەشی سەرەکی دابەش بکرێن: هۆکارە بایۆلۆژییەکان، هۆکارە دەروونییەکان، و هۆکارە کۆمەڵایەتییەکان.

1. هۆکارە بایۆلۆژییەکان:

• گۆڕانکارییە هۆرمۆنییەکان: دوای منداڵبوون، ئاستی هۆرمۆنەکانی ئیستڕۆجین و پرۆجیستێرۆن بە شێوەیەکی خێرا کەم دەکات، کە ئەمە دەکرێت کاریگەری لەسەر دۆخی دەروونیی دایکەکە هەبێت. بە گشتیخەمۆکی دوای منداڵبوون هۆکارەکەی جوان کارنرکردنی هۆڕمۆنەکانە.
• ناهاوسەنگی کیمیایی مێشک: گۆڕانکاری لە ئاستی ماددە کیمیاییەکانی مێشک وەک سیرۆتۆنین و دۆپامین دەکرێت ببێتە هۆی خەمۆکی.
• کەمبوونی خەو: کەمخەویەکی زۆر کە زۆرجار دایکانی تازەمنداڵبوو تووشی دەبن، دەکرێت ببێتە هۆی زیادبوونی نیشانەکانی خەمۆکی.

2. هۆکارە دەروونییەکان:

• ئەزموونی پێشووی خەمۆکی: ژنانی کە پێشتر تووشی خەمۆکی یان نەخۆشییەکی دەروونی دیکە بووبن، مەترسی زیاتریان لەسەرە کە لەکاتی منداڵبووندا نیشانەکانی خەمۆکی سەرهەڵبدات.
• ئەزموونی سترێس: سترێسی ژیان، وەک کێشە داراییەکان، گۆڕانکاری لە پەیوەندییەکاندا، یان کەمبوونی پشتگیری کۆمەڵایەتی، دەکرێت کاریگەری نەرێنی هەبێت.
• چاوەڕوانییە کۆمەڵایەتییەکان: زۆرجار کۆمەڵگە چاوەڕوانی دەکات کە دایکەکان هەمیشە دڵخۆش بن لەگەڵ منداڵەکانیان، کە ئەمە دەکرێت سترێسێکی زۆر لەسەر دایکەکان دروست بکات.

3. هۆکارە کۆمەڵایەتییەکان:

• کەمبوونی پشتگیری: ئەو ژنانەی کە پشتگیری کەم لە خێزان، هاوژینەکەیان، یان کۆمەڵگە وەردەگرن، زیاتر تووشی خەمۆکی دەبن.
• گۆڕانکارییەکانی ژیان: گۆڕانکارییە گەورەکانی ژیان دوای منداڵبوون، وەک کەمبوونی کات بۆ خۆیان یان گۆڕانکاری لە پیشەکەیان، دەکرێت ببێتە هۆی خەمۆکی.

نیشانەکانی خەمۆکی دوای منداڵبوون

نیشانەکانی خەمۆکی دوای منداڵبوون دەکرێت لە کەسێکەوە بۆ کەسێکی دیکە جیاواز بێت، بەڵام بە شێوەیەکی گشتی ئەگەر زیاتر لە چواردانە لەم نیشانانە بۆ ماوەی دوو هەفتە لە کەسەکەدا سەرهەڵبدات دەتوانین بڵێین کە خەمۆکی دوای منداڵبوونی هەیە. ئەم نیشانانە بریتین لە:

• دڵتەنگی بەردەوام: هەستکردن بە خەمگینی یان بێهیوایی و خەم و پەژارەی توند کە بەردەوامە و کۆتایی نایەت.
• کەمبوونی ئارەزوو: کەمبوونی ئارەزوو بۆ چالاکییەکانی ژیانی ڕۆژانە یان تەنانەت چاودێری منداڵەکە.
• هەستکردن بە تاوان یان بێهیوایی: زۆرجار دایکەکان هەست بە تاوان دەکەن کە ناتوانن “دایکێکی باش” بن.
• کێشەی خەو: کێشە لە کاتی خەوتندا، بێ خەوی یان خەوتنی زۆر، تەنانەت کاتێک منداڵەکە خەوتووە.
• لە دەستدانی حەزی خواردن: گۆڕانکاری لە خواردندا، لە دەستدانی حەزی خواردن یا خود خواردنی زیاد لە سنووری خۆی
• هەستکردن بە ماندوویەتی و گریان: هەستکردن بە ماندوویەتی زۆر یان کەمبوونی وزە و ئامادەبوون بۆ گریان.
• کێشەی سەرنجدان: لە دەستدانی سەرنج و تەرکیز یان بیرکردنەوەی ڕوون.
• هەست بە تووڕەیی یان ترس: هەستکردن بە تووڕەیی زۆر یان ترسی بەردەوام لەبارەی تەندروستی منداڵەکە یان خۆیان.
• بیرکردنەوەی نەرێنی: لە حاڵەتی سەختدا، بیری خۆکوشتن یان زیانگەیاندن بە منداڵەکە دەکرێت سەرهەڵبدات.
• بێ هەستی یا خود چێژ وەرنەگرتن لەو شتانەی ڕۆژانی تر زۆر چێژت لێ دەبینی

کاریگەرییەکانی خەمۆکی دوای منداڵبوون

خەمۆکی دوای منداڵبوون نەک تەنها کاریگەری لەسەر دایکەکە هەیە، بەڵکو دەکرێت کاریگەرییەکی قووڵ لەسەر منداڵ، خێزانەکە، و کۆمەڵگە هەبێت.

کاریگەری لەسەر دایکەکە:

دایکەکان کە تووشی خەمۆکی دەبن، دەکرێت هەست بە جیاوازی و بێهیوایی بکەن، کە ئەمە دەکرێت توانای چاودێری خۆیان و منداڵەکەیان کەم بکاتەوە. لە حاڵەتی سەختدا، ئەم نەخۆشییە دەکرێت ببێتە هۆی هەوڵدان بۆ خۆکوشتن.

کاریگەری لەسەر منداڵەکە:

منداڵەکانی دایکانی خەمۆک دەکرێت کێشەی گەشەکردنی دەروونی و کۆمەڵایەتییان بۆ دروست ببێت. کەمبوونی پەیوەندی دایک و منداڵ دەکرێت کاریگەری لەسەر توانای فێربوون و پەیوەندی کۆمەڵایەتی منداڵەکە هەبێت.

کاریگەری لەسەر خێزان:

خەمۆکی دوای منداڵبوون دەکرێت پەیوەندییەکانی نێوان هاوسەرەکان و خێزانەکە تێکبدات، چونکە فشارەکان و نەبوونی تێگەیشتن لە دۆخی دایکەکە دەکرێت کێشە دروست بکات.

چارەسەری خەمۆکی دوای منداڵبوون

چارەسەری خەمۆکی دوای منداڵبوون پێویستی بە هەوڵی هاوبەش هەیە لە نێوان دایکەکە، خێزانەکە، و شارەزایانی تەندروستی. هەندێک لە شێوازەکانی چارەسەر بریتین لە:

• دەرمان:

لە حاڵەتی سەختدا، دەرمانە دژەخەمۆکییەکان وەک SSRIs (Selective Serotonin Reuptake Inhibitors) دەکرێت لەلایەن پزیشکەوە دابین بکرێن. گرنگە کە دایکەکان لەگەڵ پزیشکەکەیان قسە بکەن، بەتایبەتی ئەگەر شیر بدەن بە منداڵەکەیان.

• چاره‌سەری دەروونی:

چاره‌سەری  (CBT): ئەم شێوازە یارمەتی دایکەکان دەدات کە بیرە نەرێنییەکان بگۆڕن و شێوازی بیرکردنەوەیەکی تەندروستتر پەیڕەو بکەن.

• پشتگیری خێزانی: یارمەتی خێزانەکە دەدات کە تێگەیشتنێکی باشتر لە دۆخی دایکەکە هەبێت و پشتگیری زیاتر بکەن.

• پشتگیری کۆمەڵایەتی:

دروستکردنی ژینگەیەکی پشتگیر کاریگەری ئەرێنی هەیە لەسەر ئەو دایکانە کە توشی کێشە دەبن دوای منداڵبوونیان.

• گڕووپی پشتگیری: ئەم گڕووپە ژنانی دیکەی تووشبووی خەمۆکی دوای منداڵبوون کۆدەکاتەوە، دەکرێت یارمەتی دایکەکان بدات کە هەست بە تەنیایی نەکەن.

• گۆڕانکارییەکانی شێوازی ژیان:

خەو و خۆراک: گرنگی‌دان بە خەوی باش و خواردنی تەندروست دەکرێت یارمەتی باشتربوونی دۆخی دەروونی بدات.

وەرزش: وەرزشە سادەکان وەک پیاسەکردن یان یۆگا دەکرێت ئاستی فشار و سترێس کەم بکاتەوە.

هۆشیاری کۆمەڵایەتی و گرنگی دەستنیشانکردن

زۆربەی کاتەکان جیاکردنەوەی بێتاقەتبوونێکی ئاسایی و واقیعی و خەمۆکییەکی نائاسایی تا ڕادەیەک ئەستەم و قورس دەبێت ، بە تایبەتی لەو کۆمەڵگایانەی کەمترین زانیارییان لەبارەی گرفت و نەخۆشییە جیاوازییەکان هەیە. خەمۆکی و گرفت و نەخۆشییە پەیوەستەکانی یکێکن لە هەرە ئاڵۆزترینەکان یکێک لە سەیرترین بابەتەکانە. یەکێک لە گەورەترین کێشەکان لە کۆمەڵگەی کوردییدا کەمبوونی هۆشیارییە لەبارەی خەمۆکی دوای منداڵبوون. زۆرجار ژنان هەست بە شەرمەزاری دەکەن کە لەبارەی هەستە نەرێنییەکانیان قسە بکەن، چونکە کۆمەڵگە چاوەڕوانی دڵخۆشی لێیان دەکات. بۆیە، پێویستە هەوڵەکان زیاتر بکرێن بۆ:

• پەروەردەکردن: پێدانی زانیاری بە خێزانەکان و کۆمەڵگا لەبارەی نیشانەکان و هۆکارەکانی خەمۆکی دوای منداڵبوون.
• دابینکردنی سەرچاوەکان: زیادکردنی دەرفەت بۆ وەرگرتنی یارمەتی پزیشکی و دەروونی.
• دروستکردنی شوێنێکی ئەمن و سەلامەت: دروستکردنی کەلتوورێک کە ژنان بتوانن بە ئازادی و بە بێ ترس لەبارەی کێشە دەروونییەکانیان قسە بکەن.

کۆتایی

خەمۆکی دوای منداڵبوون نەخۆشییەکی جددییە کە پێویستی بە تێگەیشتن و پشتگیری هەیە. ئەگەر بە شێوەیەکی گونجاو چارەسەر بکرێت، زۆربەی ژنان دەتوانن بە تەواوی چاک ببنەوە و ژیانێکی تەندروست و دڵخۆش بژین. گرنگە کە کۆمەڵگە و خێزانەکان پێکەوە هاوکاری بکەن بۆ دابینکردنی ژینگەیەکی پشتگیر بۆ ئەو دایکانە کە تازە منداڵیان بووە. ئەم هەوڵە دەکرێت یارمەتی کەمکردنەوەی کاریگەرییە نەرێنییەکانی ئەم نەخۆشییە بدات و ژیانێکی باشتر بۆ دایکەکان و منداڵەکانیان دابین بکات، دایکێک کە تەندروست بێت بە دڵنیاییەوە منداڵێکی تەندروست پەروەردە دەکات.