نێرۆتێراپی(چارەسەری دەمارەکان): شێوازی نوێ بۆ چارەسەرکردنی نەخۆشی دەروونی
نێرۆتێراپی كۆمەڵێک شێوازی چارەسەری فیزیۆلۆژییایە لەسەر بنەمای تەکنیکەکانی چاککردنی کارکردنی مێشکدایە. ئەم تەکنیکانە بریتین لە شێوازەکانی نیۆرۆفیدباک، بایۆفیدباک، هاندانی کارەبایی ترانسکرانیال موگناتیسییە .
لە ڕاستیدا نێرۆتێراپی کۆمەڵێک شێوازی چارەسەری ناهێرشکەرە بە مەبەستی چاککردنی کارکردنی مێشک. مێشکی ئیمە فەرماندەی بێ مشتومڕی زەینی و دەروونییە. كاتێک توشی نەخۆشی کەمبوونی سەرنج، دڵەڕاوکێ، خەمۆکی، کێشەی خەوو و کەمووکورتییەکانی دەرک دەبین، مێشکمان لە کارکردنی ئاسایی دوور دەکەوێتەوە ئەم خراپکارکردنی مێشکە کێشەی دەروونی و زەینی دروستدەکات.لە ڕاستیدا مێشکمان توشی خەمۆکی، دڵەڕاوکێ، زۆرخواردن، نەبوونی سەرنج و ئیمپاسیڤ بوون دەبێت.نۆرۆتڕاپی شێوازێکی چارەسەرییە بۆ باشترکردنی نەخۆشی زەینی و دەروونی، زیادکردنی کاراییمان، ڕاستەوخۆ دەچێتە سەر مێشک و بە ڕاهێنانی تایبەت، مێشک لە حاڵەتی نائاسایی دەگەڕێتەوە بۆ دۆخی ئاسایی کارکردن.
نێرۆتێراپی وەکوو شێوازێکی چارەسەری دەروونناسی
چەندین شێواز بۆ چارەسەرکردنی کێشە دەروونییەکان هەیە وەکوو مێتۆدەکانی چارەسەری دەروونی و چارەسەری دەرمان و بەکارهێنانی حەب، لەم مێتۆدانەدا مەبەست لە چارەسەری گۆڕانکاری مەعریفە ، بیرکردنەوە (مێنتالیتی) و ڕەفتاری کەسەکە بە گۆڕانکاری بایۆکیمیایی لە مێشکدایە. بەڵام ئامانجی سەرەکی و بنەمایی لە نێرۆتێراپی چاککردنی کارکردنی مێشک بە شێوازێکی سروشتی و ناهێرەشکەرانەیە. پێشکەوتنی زانیاری سەبارەت بە کارکردنی مێشک و هەروەها پێشکەوتنی مێتۆدەکانی تەکنەلۆژی لە بواری پزشکیدا ئەم ئامانجەی بۆ ئیمە دابین کردووە.
نێرۆتێراپی لە سەر بنەمای ئەم فێرکارییە زانستییانە دامەزراوە کە مێشک دەتوانێت بگۆڕدرێت و بنەمای تەواوی دەرمانەکانە. هەر وەها مێشک توانای فێربوونی هەیە. بە پێی گۆڕانکاری مێشک گۆڕانکاری زەینی، مەعریفی و ڕەفتاری ڕوو دەدات. چارەسەری دەماری ڕاستەوخۆ لە ڕێگای پرۆسەی فێربوون و شەڕانگی مێشک دەتوانێت بۆ چارەسەرکردنی نەخۆشییەکانی دەروونی و زەینی یارمەتیدەر بێت.
جۆرەکانی نێرۆتێراپی
نێرۆتێراپی بە گشتی بریتییە لە دوو جۆر
یەکەم: نیۆرۆفیدباک، کەسەکە فێر دەکرێت بەسەر شەپۆلەکانی مێشکیدا زاڵ بێت. سەردانیکەر فێر دەبێت کە دەتوانێت بە هێزی باندەکانی فرێکوێنسی مێشکی خۆی کە پەیوەندی هەیە لەگەڵ بارودۆخی نەخۆشی کەسەکە، زاڵ بێت.
توێژینەوەکان نیشانیان داوە هێزی شەپۆلەکانی مێشک لە نەخۆشییەکانی كەم تەرکیزی، دڵەڕاوکێ یان خەمۆکی توشی نائاسایی دەبێت. نیۆرۆفیدبک بە شێوازێکی ناهێرشکەرانە ڕیگە بە سەردانیکەر دەدات بە هێزی مێشکی خۆی، بە نائاسایی شەپۆلەکانی مێشکیدا سەرکەوتوو بێت. شەپۆلەکانی مێشک بەحاڵەتی نۆڕمال دەگەڕێتەوە. ئەم پرۆسە بە شێوازی ڕاهێنانی کرداری بە هۆی تەکنۆلۆژیای پێشکەوتوو ڕوودەدات. ئەنجامی توێژینەوەکان نیشانیان داوە دەرمان بە شێوەی نیۆرۆفیدباک وەکوو دەرمانێکی تەواوکەر، لە باشترکردنی نەخۆشییەکان وەکوو کەم تەرکیزی،دڵەڕاوکێ، خەمۆکی کەم، نەخۆشی فێربوون، ئازارە درێژخایەنەکان ، نەخۆشی خەو و کێشەی یادەوەری کاریگەرە.
دووهەم: جۆری دووهەم نێرۆتێراپی کۆمەڵێک شێوازی هاندەری مێشکە کە بریتییە لە هاندانی کارەبایی ترانسکرانیال موگناتیسی ترانسکرانیالە. هاندانی کارەبایی ترانسکرانیال بە شێوەیەکی ناهێرشکەرانە مێشک هاندەدات کە بە هۆی ڕێڕەوێکی لاواز ڕاستەوخۆ بەناو کەلەسەردا دەڕوات. ئەمەش دەبێتە هۆی گۆڕانی چالاکی مێشک و هاندانی دەمارە پلاستیسیتی، بە پێی جۆری مۆنتاژ و پارامەترەکان، هاندەدرێت. ئەم تەکنیکە بە شێوەیەکی بەرزبوونەوە هەندێک لە نەخۆشییەکانی دەروونی و نەخۆشی دەمار وەکوو خەمۆکی، دڵەڕاوکێ، کەمییەکانی مەعریفی ، میگرین(ژانەسەر)، کەم تەرکیزی_فرە جوڵەیی و ئازارە درێژخایەنەکان چارەسەردەکات. لە هاندانی کارەبایی مێشکدا ڕێڕەوێکی زۆر لاواز و ژێر ئاستی هاندانی دەمارەکانە. توێژینەوەکان نیشانیان داوە کە ئەم شێوازە سەلامەت و بێ مەترسییە.
بەرهەمەکانی نێرۆتێراپی
سەرچاوەکان و توێژینەوە زانستییەکان و هەروەها ئەزموونە کلینیکیەکان نیشانیان داوە نێرۆتێراپی بۆ چارەسەری خەمۆکی، دڵەڕاوکی، کەم تەرکیزی، کێشەی خەوتن و ئازارە درێژخایەنەکان دەتوانێت دەرمانێکی بەرهەمدار و بێ مەترسی بێت. بێگۆمان ئەو شتانە باسکراون تەواوی بەرهەمەکانی نێرۆتێراپی نییە. هەر وەها دەتوانێت یارمەتی مرۆڤ بە کارکردی ئاسایی بدات تا توانای مەعریفی(تەرکیز و سەرنج، گوێچڕی، خێرایی پرۆسەکردن، یادەوەری درێژخایەن و کورتخایەن)، هەروژینەری ( بەڕێوبردنی فشار، چاودێریکرنی خۆ، شێوازی کاریگەری خۆ ئارامکەرەوە….) خۆی بەرزکاتەوە. لەوانەیە ئەم لایەنە بۆ بەڕێوبەر، وەرزشکار، مامۆستا یان مۆسیقاژەن وروژێنەر بێت.
ئامانجەکانی نێرۆتێراپی
- سەقامگیری ئەنجامی گشتی مێشک بە زیادبوونی هێزی مێشک لە دروست بوونی شەپۆلی جۆراوجۆری مێشک لە مەودایێکی دروستدا.
- باشترکردنی هێزی مێشک لە گۆڕانێکی نەرم و ئاسوودە لە حاڵەتێکی زەینی بۆ حاڵەتێکی تر و پاراستنی ئەو حاڵەتە بە پێی پێویست
- باشتر کردنی چالاکی مێشک لە ناوچەیەکی تایبەتدا کە پەیوەندی لەگەڵ ئەو کێشانە هەیە کە لەو کاتەدا ئەزموونییان دەکات.
بەکارهێنانی نیۆرۆفیدباک/بایۆفیدباک
نیۆرۆفیدباک کاریگەری بەرچاوی هەیە لە چارەسەری زۆربەی نەخۆشییەکان وەکوو کەم تەرکیزی_فرە جوڵەیی، هێرشی ترس، فۆبیا، وەسوەسە، دڵەڕاوکێ، کێشەی فێربوون…
بەکارهێنانی تر
- ڕێکخستنی سەرنج، زیاد کردنی تەرکیز، باڵانسکردنی گوێچڕی، وروژاندن
- بەڕێوبردنی فشار، کەم کردنەوەی گرژی
- توانای ڕووبەڕووبوونەوە و ئیشی زۆر، هەڵگرتنی وزە و دوورکەوتنەوە لە ماندویەتی یان پەک کەوتوویی پیشەیی
- زیادکردنی داهێنان
- باشترکردنی بڕیاردان و کەم کردنەوەی هەڵە
- هەڵگەڕانەوەی خێرای ئارامی ناوەوە
- زیادکردنی هۆشیاری
- کەم کردنەوەی دڵەڕاوکێ
- فێربوون بەخێرایی
- باشترکردنی هەستی بەخشین
- بەهێزکردنی توانای پەیوەندی
- باشترکردنی بیرەوەری
- توانای هەڵگەڕانەوەی خێرا بە کاتی ئیستا
- ئامادگی زیاتر بۆ قبوڵکردنی گۆڕانکاری
- باڵانس کردنی ڕەخنەکەری ناوەوە
- باشترکردنی بەڕێوبەری ناوخۆیی و کاردانەوەکانی هەروژینەری
- توانای گۆڕانکاری ئاسان
- زیادکردنی پاڵنەر
- زیادکردنی خۆنواندن
- زیادکردنی هەستی پاڵپشتیکردنی خۆت
- زیادکردنی خۆقبوڵکردن
نیۆرۆفیدبک
نیۆرۆفیدبک بە گشتی شێوازێکی جێگیرە بۆ چارەسەری دەرمانی تەواوکەر و چارەسەری دەروونی بە مەبەستی دابینکردنی تەندروستی و پاکوخاوێنی مێشک، هەروەها بۆ بەهێزترکردنی هێزی بیرکردنەوە و تەرکیز بەکاردێت.
تاقیکردنەوە زانستییە گۆنجاوەکان کاریگەر و کارا بوونی نیۆرۆفیدباکیان نیشان داوە. لەماوەی هەر دانیشتنێکدا، مێشک چارەسەری شەپۆلی مێشکی بۆدەکرێت ئەم کارە دەبێتە هۆی کارکردنی باشتری مێشک، لە ڕێگای فیدباکێکی ئەرێنییەوە نیۆرۆفیدباک پاداشتی ئەرێنی بە نەخۆشەکە لە حاڵێکدا ئارامە دەدات. لەماوەی هەر دانیشتنێکیدا مێشک توشی گۆڕانکاری میتابۆلیک دەبێت.لە کۆتایی هەر قۆناغێکدا، نەخۆشەکان کەمبوونەوە یان لەناوچوونی نیشانەکان ڕاپۆرت دەکەن. لەم شێوازەدا هيچ دەرمانێک یان کاری هێرشکارانە دابین نابێت. هەزاران توێژینەوە لە هەموو جیهاندا لە بواری دەروونناسیدا تا ئیستا توانیویەتی زۆربەی نەخۆشییەکان وەکوو( خەمۆکی، دڵەڕاوکێ، وەسوەسە، کەمبوونی خەو، کەم تەرکیزی، فرەجوڵەیی، کێشەی پەروەردەیی، فێربوون و قسەکردن) و کۆنتڕۆڵ و سڕینەوەی کۆنیشانەکانی نەخۆشییەکە یارمەتیدەرە. پرۆسەی چارەسەری بەم شێوەیەیە کە لە ڕێگای ڕێکخستن و هاوسەنگی چالاکیی سیستەمی دەماری و دروستکردنی شەپۆلی مێشک و لە ئەنجامدا بە کۆنتڕۆڵکردنی گرژییەکانی ناوخۆیی، کەسەکان دەتوانن کوالیتی کار و ئاستی وزەی سیستەمی جۆراوجۆری جەستەیان بەرزکەنەوە. لەئەنجامدا یارمەتی ئەم نەخۆشانە دەدات تا لەگەڵ کێشەکانی فیزیۆلۆژی، سایکۆلۆژی، هەروژینەری، ڕەفتاری، کۆمەڵایەتی و ڕۆحی خۆی بەشێوەیەکی کاریگەر ڕووبەڕووببنەوە. و کوالیتی ژیانیان بە شێوەیەکی بەرچاو زیاد بکەن. بۆ نموونە زۆربەی ئەو کەسانە خەمۆکییان هەیە بە هۆی بەکارهێنانی ژمارەیەکی سنووردار لە دانیشتنەکانی نیۆرۆفیدباک کۆنیشانەکانی نەخۆشییەکەیان وەکوو دڵمردوویی، کەمبوونەوەی پاڵنەر، نەخەوتن، کەمبوونەوەی ئاستی وزە، سەرئیشەی توند بە شێوەیەکی کاریگەر ڕووبەڕوودەبێتەوە. لە ئەنجامدا بەکارهێنانی نێورۆفیدباک لە کۆنتڕۆڵی کەمکردنەوە و لەناوبردنی کۆنیشانەکانی نەخۆشییەکانی درێژەخایەنی دەروونی، بووەتە ئامێرێکی بەسوود و هیوایەکی نوێی لە بواری دەروونناسی دەمارەکان.ئیستا نیۆرۆفیدباک یارمەتی نەخۆشە جۆراوجۆرەکان دەدات تا لەگەڵ نەخۆشییەکەیان بە شێوەیەکی کاریگەر ڕووبەڕووببنەوە و لە ئەنجامدا کوالیتی ژیانیان باشترببێت. لە مێشکی هەموو مرۆڤەکاندا، هەزاران پرۆسە و چالاکی ئۆتۆماتیکی و بێ ئیرادە ڕوودەدات کە بە گشتی لە بواری هۆشیاری و ئیرادەی ئیمە دوورن، لە هەر ساتێکدا مێشکی هەریەک لە ئیمە، شەپۆلی تایبەتی مێشک و پرۆسەی فیزیۆلۆژیای بێشومار لە ڕێڕەوە، بەبێ ئەوەی ئاگاداری و پێزانین بەرانبەر بە چۆن کارکردنیان بزانین. پرۆسەی فیزیۆلۆژیای شاراوە و شەپۆلەکان لە مێشکماندا بەردەوام و بەبێ چالاکی هۆشیارانە لەسەر ڕەفتار، بیرۆکەکان، فەنکشنی دۆخی تەندروستی جەستەیی و دەروونی کاریگەری هەیە. هیچ کام لە ئیمەی مرۆڤ لە بارودۆخی نۆرماڵ و سروشتیدا ناتوانین سەبارەت بە شێوازی کارکردنی هە یەک لەم کاردانەوە فیزیۆلۆژییە نائیرادییەکان و شەپۆلەکانی مێشک نێوان مێشکماندا زانیاری ورد و ڕوونمان هەبێت. سەیری خۆتان بکەن! ئایا دەزانن لە ئیستادا شەپۆلەکانی مێشکتان لە چ بارودۆخێکدان؟بە گشتی لە بارودۆخی نۆڕماڵدا و بە بێ بەکارهێنانی ئامێرێکی تایبەت ناتوانین سەبارەت بە هیچ کام لە کاردانەوەکانی فیزیۆلۆژیای جەستەمان زانیاری وردمان هەبێت. هەروەها نائاسایی و کێشە لە پرۆسەی نۆڕماڵی کارکردی شەپۆلەکانی مێشک و پرۆسە بایۆلۆژی لە جەستەی مرۆڤدا، هۆکاری دروستبوونی کۆنیشانەکانی نەخۆشییە. جگەلەوەش تێکچوونی پرۆسەی کارکردنی شەپۆلەکانی مێشک و کاردانەوە بایۆلۆجییەکان نیشانەی بوونی حاڵەتی نەخۆشیی جەستەیی و دەروونیە و پێویستە لە بەر چاو بگیرێت. نیۆرۆفیدباک بۆ مێشکی مرۆڤ وەکوو ئاوێنەیە، ئیمە هەموو ڕۆژێک بە سەیرکردنی خۆمان لە ئاوێنەدا کەموکوڕی و کێشەکانی ڕەواڵەتمان دەبینین. لە ڕاستیدا ئاوێنە ئیمە لە بارودۆخی ڕەواڵەت و کەموکوڕییەکانمان ئاگاداردەکاتەوە. ئەم ئاگاداری و زانینە یارمەتیمان دەدات تا کەموکوڕی و عەیبەکانی ڕەواڵەتمان چاکبکەین. نیۆرۆفیدباک بۆ شەپۆلەکانی مێشک و کاردانەوەکانی فیزیۆلۆژی وەکوو ئاوێنەیەکی پێشکەوتوو کاردەکات. نیۆرۆفیدباک بە بەکارهێنانی ئامێری کارەبایی پێشکەوتوو و کۆمپیۆتەر یارمەتیمان دەدات تا هەرچێک لە مێشکماندا ڕوودەدات ئاگادارببینەوە.
نیۆرۆفیدباک، فیزیۆلۆژیای شاراوە و شەپۆلەکانی مێشکمان لە هەموو ساتێک لە سەر دۆخی فەنکشن و ڕەفتارمان کاریگەری هەیە تۆماری دەکات. لە هەمان ساتدا لە مێشکی مرۆڤدا ڕوودەدات بە شێوەیەکی ورد و ڕوون لە سەر شاشەکە پیشانی دەدات.
نیۆرۆفیدباک یارمەتی مرۆڤ دەدات تا لە دۆخی شەپۆلەکانی مێشک، لە شێوازی کارکردی کاردانەوە بایۆلۆجییە نائیرادیەکانی مێشک لە ساتێکدا، زانیاری و تێگەیشتنی ورد و خێرا بەدەست بهێنێت. ئەم زانیاری و تێگەیشتنە یارمەتی کەسەکە دەدات تا بتوانێت بۆ چارەسەرکردنی کێشە و نائاسایی شەپۆلەکانی مێشک هەنگاو بنێت. زیادبوونی ئاگاداری سەبارەت بە بارودۆخی شەپۆلەکانی مێشک وادەکات کەسەکە بتوانێت کۆنتڕۆڵی زیاتری بەسەر شەپۆلەکاندا بێت.
نیۆرۆفیدباک شێوازێکە بۆ فێربوونی چۆن، شەپۆلەکان و چالاکییەکانی مێشک کە بە شێوەیەکی سروشتی و ئۆتۆنۆمیکی ئەنجام دەبن کۆنتڕۆڵ بکەین. لە ڕاستیدا نیۆرۆفیدباک فێرمان دەکات، بە شێوەی ئیرادی شەپۆلەکانی مێشکمان بە بەکاهێنانی فیدباکێک کە لە ئامێرەکە وەردەگرین بگۆڕین. نیۆرۆفیدباک ئامێرێکه بۆ کۆنتڕۆڵکردن، گۆڕان و چاککردنی شەپۆلەکانی مێشک بە مەبەستی گەیشتن بە کەمبوونەوەی کۆنیشانەکانی نەخۆشیی، زیادبوونی ئاستی تەندروستی جەستەیی و دەروونی. ئامانجی نیۆرۆفیدباک پەلاماردانی هەر نەخۆشییەک نییە. بەڵکوو گۆڕانکاری لە کات دانان و چالاککردنی شێوازی مێشکە. ئەم شێوازە هۆکاری دروستبوونی گۆڕانکاری لە سووڕ و ڕێگاکانی فیدباک لە مێشکدایە. ئەمە دەبێتە هۆی ڕێکخستنی فەنکشنی مێشک کە لە بەرانبەردا کاریگەری لەسەر کۆمەڵێک نیشانە هەیە. لەوانەیە کۆنیشانە جۆراوجۆرەکان پێویستیان بە پەروەردەی جۆراوجۆر هەبێت. بۆ نموونە، زۆربەی دەروونناسەکان ڕاپۆرتیان داوە . لەوانەیە خەمۆکی لە بڕبڕەی پێشەوە و دڵەڕاوکێ لە بڕبڕەی دیواری پێویستی بە ڕاهێنان بێت. هەر وەها شێوازی جۆراوجۆر بۆبەهێزتر کردنی هێزی جەستەیی هەیە.
لە کۆتایی شەستەکاندا و لە ماوەی حەفتاکانی سەدەی ڕابردوودا، بۆمان دەرکەوت دەتوانین دۆخ و شێوازی شەپۆلەکانی مێشک بگۆڕین. هەندێک لەم کارانە بە ڕاهێنانی چالاکی شەپۆلی مێشکی ئاڵفا دەستی پێکرد، لە کاتێکدا کارەکانی تر لە زانکۆی UCLA تەرکیزیان لەسەرگەشکەی کۆنتڕؤڵنەکراو بوو(هامۆند2003) ئەم ڕاهێنانە، ناوی لێنرا بایۆفیدباکی شریتی مێشک یان نیۆرۆفیدباک
